КАНСУЛЬТАЦЫЯ

Гульня   ў фарміраванні беларускага маўлення выхаванцаў

            Кожны народ мае свае самабытныя гульні, якія займаюць вялікае месца ў жыцці дзіцяці. Гульня асноўная форма яго дзейнасці, змест жыцця. У іх дзеці мацнеюць фізічна, духоўна, вучацца разумець навакольны свет, дзейнічаць у калектыве.

            Гульні, якія адлюстроўваюць характар народа, старажытныя звычаі і традыцыі, з’яўляюцца неад’емнай часткай гісторыі і культуры народа. І беларускі народ тут не з’яўляецца выключэннем. Гульні беларусаў цесна связаны з бытам і працоўнай дзейнасцю людзей, клімата-геаграфічным становішчам рэспублікі, яе народным асяродзем.

            Паколькі народная гульня — гэта сацыялагічны феномен, у якім умоўна адлюстроўваецца рэчаіснасць, то з развіццём грамацкай свядомасці змяняецца і змест гульняў. Аднак лепшыя традыцыі народный фізкультуры, педагогікі, звычаі і нацыянальны каларыт у іх не толькі не знікаюць, але і беражліва захоўваюцца.

            Як правіла, беларускія народныя гульні — рухавыя. Яны вызначаюцца багаццем разнастольных удзеянняў на арганізм дзяцей, фарміруюць у іх неабходныя фізічныя навыкі. Адны з гульняў маюць пэўныя традыцыйныя нормы і моўнае афармленне, што ператварае іх у сваеасаблівыя драматызаваныя дзеянні. У другіх строга размяркоўваюцца ролі ўсіх удзельнікаў, слова ў іх з’яўляюцца сігналам для нейкага дзеяння.

            Акрамя сюжэтна-ролевых, сустракаюцца і гульні-карагоды, дзе арганічна спалучаюцца словы, рухі, песні, народныя мелодыі. Усё гэта, безумоўна, садзейнічае выхаванню ў дзяцей цікавасці да беларускай народнай вытворчасці, да роднай мовы.

            У большасці такіх гульняў правілы строга не рэгламентуюцца і часцей за ўсё складаюцца самімі ўдзельнікамі. Змест гульняў лёгка засвойваецца, а прастата і вырыятыўнасць правілаў, нескладанасць інвентару робяць іх даступнымі для равядзення ў самых разнастойных умовах.

            Такім чынам, народныя гульні у комплексе з іншымі выхаваўчымі сродкамі ўяўляюць аснову для фарміравання ў дзяцей неабходных фізічных якасцей і навыкаў, выхавання ў іх нацыянальнай самасвядомасці і цікавасці да гісторыі і культуры свайго народа.

            Гульні дзяцей разнастайныя. У іх дзеці павінны суадносіць свае дзеянні  з дзеяннямі другіх удзельнікаў гульні, выконваць пэўныя правілы, не змяняць іх, інакш гульня не атрымаецца. У гульнях сюжэтна-бытавых знаходзяць адлюстраванне важныя падзеі, якія адбываюцца ў краіне, з’явы акаляючага дзіця жыцця.

            Характар адносін герояў дзеці пазнаюць, калі выконваюць розныя ролі ў рамках аднаго сюжэта ці прымаюць удзел у гульнях з разнастойнай тэматыкай. Гульні дзяцей дастаткова разнастойныя, хаця калі-нікалі бедныя да сваяго зместу і незаўсёды станоўча ўплываць на выхаванне, калі не ажыццяўляеууа педагагічнае кіраўніцтва гульнёй.

            Ва ўсіх сюжэтна-бытавых гульнях адлюстроўваюцца адносіны паміж людзьмі ў быце, у грамацкім жыцці, адносіны да розных бакоў дзейнасці. У гульнях дзеці адлюстроўваюць тое, што што было ў іх жыццёвым вопыце. Дзяўчынкі ў асноўным гуляюць у лялькі, у дочкі-мацеры, у госці. У многіх гульнях дзеці адлюстроўваюць адносіны, якія складаюцца паміж дарослымі і дзецьмі.

            Назіранні за такімі гульнямі даюць кіраўніку магцымасць уявіць атмасферу сям’і, у якой выхоўваецца дзіця, абмеркаваць з дзіцямі тыя ці іншыя пытанні ўзаімаадносін. Важна, каб тое ўмяшацельства педогога не парушыла гульню, а , наадварот, падтрымала яе. Пры арганізацыі гульняў выхавацелю важна дапамагцы дзецям устанавіць правільныя ўзаімаадноміны, паказаць шляхі справядлівага вырашэння ўзнікаючых пытанняў.

            Гаворачы пра гульні беларускага народа, нельга не звярнуць увагу на гульні, дзеянне якіх адбывалася (і з гэтым быў связаны іх змест) на нейкім абрадзе — Купалле, Вялікадзень, Каляды і г.д. У абрадавых гульнях больш калярова, чым у іншых адлюстроўваецца традыцыі і культура народа. У іх спалучаюцца драматызацыя, песеннасць, паэтычнае аздабленне з пластыкай і спартыўнасцю. Такія гульні-прадстаўленні разыграваюцца па ўсіх правілах драматычнага мастацтва. У абрадавых гульнях дзейнічаюць прадстаўнікі жывёльнага свету, яны связаны з прыродай, бытам беларускай вёскі і дапамагаюць дзецям успрымаць мастацкае слова ў сувязі з сітуацыйнымі дзеяннямі, развіваюць факторы, даюць прастор для творчай ініцыатывы. Знаёмства дзяцей з абрадавымі гульнямі ўводзіць іх не толькі стыхію народнага мастацкага жыцця, але і выхоўвае погляд на свет, этычныя і маральныя правілы, выпрацаваныя нацыяй і ўсвядомленыя ёю як неабходнасць пры фарміраванні нацыянальнага характару.

            Змест многіх народных гульняў задавальняе інтарэсы сучасных дзяцей, адпавядае іх жыццёвым запатрабаванням. Дзяцей захапляе вобразнасць народнай гульні, у якой звычайна абыгрываецца нейкая падзея: лоўчія рыбы (“Браднік”), размова на тэлефоне (“Сапсаваны тэлефон”), купленне фарбаў (“Фарбы”) і г.д. Гэта падзея і складае змест гульні, менавіта яе перажывае дзіця, таму што вобразы і сюжэты народных гульняў блізкія дзіцяцай фантазіі. Дзеянні, якія складаюць гульню, як правіла, працілеглыя адзін аднаму. Так, у гульні “Гусі-гусі” ваўку трэба злавіць гусей, а гусям — уцячы ад яго. У гульні “Каршун” каршун ловіць куранят, а квактуха абараняе іх. Гэта ўносіць у гульню элемент спаборніцтва, а значыць, выклікае ў дзяцей розныя пачуцці: заднаго боку, апаску, засмучанасць ад паражэння; з другога — радасць ад перамогі. Такія гульні вельмі прывабліваюць дзяцей.

Кожная гульня, калі яна па сілах дзіцяці, уплывае на выхаванне ягорозуму, характару, вагі, развівае яго маральныя пачуцці, умачоўвае фізічна, стварае пэўны духоўны настрой, цікавасць да народнай творчасці.

            Народныя гульні маюць вялікае значэнне ў выхаванні шмат якіх станоўчых якасцей у дзяцей: знаходлівасці, дысцыплінаванасці, назіральнасці, пачуцця гумару. Н.К. Крупская рэкамендавала, захоўваюцы педагагічную накіраванасць народных гульняў, змяніць іх назвы, прыдумаць да іх новыя словы, наблізіць іх змест да сучастнасці.

            Складанасць кіраўніцтва гульнёй звязана з тым, што яна з’яўляецца свабоднай дзейнасцю дзяцей . важна захоўваць гэту свабоду.

Педагогу важна ўмела пачаць гульню, адразу арганізаваць дзяцей, коротка і зразумела растлумачыць ім, у якую гульню і як яны будуць гуляць. Вялікае значэнне пры гэтым маюць зацікаўленасць і эмацыянальнасць самаго кіраўніка, выхавацеля, яго здольнасць захваціць да гульні ўсіх дзяцей, вобразнасць і зразумеласць яго мовы, выразнасць жэстаў, паважлівыя адносіны да ўсіх удзельнікаў, жаданне іх аб’яднаць.

            У працэсе гульні трэба звярнуць увагу на яе тэмп. Павольны тэмп стамляе, расхалоджвае дзяцей, ім даводзіцца доўга чакаць сваей чаргі. Але і празмерна хуткі тэмп узбуджае дзяцей, прыводзіць да мітусні, выклікае спрэчкі паміж удзельнікамігульні. Ва ўсіх гульнях з рукамі трэба абмежаваць прастору. Яна павінна быць невялікай, каб дзеці не стаміліся.

            У рухальных гульнях выхавацель паказвае, як трэба выканаць тыя ці іншыя дзеянні, пры дапамозе пытанняў паўтарае з дзецьмі правілы гульні, каб пераканацца, што яны правільна зразумелі яе змест.

            Вызначыць тых, хто водзіць у гульні, можна разнымі спосабамі, але асноўнымі з іх з’яўляюцца наступныя:

а) “брацца за палку” — удзельнікі гульні бяруцца за палку рука да рукі, угору. Той, хто накрые канец палкі, — водзячы;

б) “капацца” — ігракі становяцца ў шарэнгу каля лініі, ставяць палку на ступню і рэзкім узмахам кідаюць як мага далей. Той удзельнік гульні, палка якога ўпала бліжэй за ўсіх, — водзячы;

в) “лічыцца”;

г) “дамаўляцца” — водзячага выбіраюць з ліку найбольш вопытных па дамоўленасці.

            Выхавацель у гульні павінен бачыць дзеянне кожнага дзіцяці. Бадзёрым словам, дзейсным удзелам ён падтрымлівае ў дзяцей радасны настрой, заахвочвае праяўленне рашучасці, смеласці, знаходлівасці, ініцыятывы, стрымлівае празмерна актыўных дзяцей, падбадзёрвае тых, хто адстае, папярэдлівае магчымыя выпадкінедабразычлівых адносін да лепш скрытных дзяцей. Для стымулявання ходу гульні ён можа прыняць у ей удзел як звычайны ігрок, строга захоўваючы правілы.

            У рэдкіх выпадках выхавацель можа ўзяць на сябе адказную ролю і паказаць, як трэба выконваць дзеянні, або, калі неабходна, падаць гульні жвавасць, эмацыянальнасць.

            Гульню можна ўключыць у розныя віды дзейнасці дзяцей, выкарыстоўваць іх на занятках па фізкультуры, пасля заняткаў. Выхавацель можа апрацоўваць гульні, якія найбольш падабаюццадзецям. Дзецям спадабаюцца спартыўныя святы беларускай народнай гульні. Акрамя таго трэба праводзіць сезонныя гульні дзяцей, абрадовыя святы з выкарыстаннем гульняў.

  Сайт <cite>https://mdou231.edu.yar.ru › konsultatsii_vospitatelya › konsultatsii_dlya_...</cite>

Памятка "Шануйце родную мову"

Яшчэ ў далёкай старажытнасці людзі здабывалі агонь, прыручалі жывёл, навучыліся апрацоўваць зямлю, вырошчваць ураджай, будаваць масты, вадзіць па вадзе караблі… Буйнейшымі заваёвамі чалавечага розуму ў пазнейшыя часы сталі паравая машына, электрычнасць, радыё, самалёты. А яшчэ пазней вялікім цудам з’явіліся штучныя спадарожнікі Зямлі, касмічныя караблі і выхад чалавека ў космас…
Але ўсё гэта стала магчымым, бадай, таму, што ў людзей даўным-даўно з’явілася мова. Менавіта яна вывела чалавека ў свет розуму.
Мова... Наша родная мова... Колькі мілагучнасці, таемнасці ў гэтым слове. Залатыя лісцікі на дрэвах, кожная птушка, кожная кветка і, канешне, чалавек — усе маюць сваю мову. «Самы найвялікшы і бясспрэчны закон жыцця — гэта людская мова, праз якую чалавек стаў вышэй за ўсіх істот пад сонцам», — пісаў знакаміты Янка Купала. Сапраўды, чалавечую мову нельга параўнаць з мовай птушак, жывёл, раслін. Яна з'яўляецца больш прыгожай, мілагучнай, дзякуючы ей людзі размаўляюць, вучацца, дасягаюць сваей мэты. Роднае слова з’яўляецца адным з самых вялікіх здабыткаў кожнага народа. Яго з пашанай называюць люстэркам культуры і формай яе існавання. Родная мова з’яўляецца формай існавання і захавання народных традыцый, звычаяў, духоўных скарбаў, спосабам і сродкам развіцця нацыянальнай культуры.
Але нашу родную мову трэба аберагаць, трэба не саромецца яе. Памятаеце, як у далёкія часы пакутавалі людзі, якім трэба было адрачыся ад роднай мовы, ад радзімы. Цяпер мы павінны адстойваць свае нацыянальныя інтарэсы.
Мова — гэта душа народа. Нагадаем словы народнага песняра Янкі Купалы: “Гэта душа душы беларуса — мова зраслася з ім, як зрастаецца са сваім коранем дрэва. Падкапайце яго, абсячыце дазвання яго корань — дрэва засохне, перастане жыць”. Купала сцвярджаў, што вырачыся роднага слова — тое ж самае, як вырачыся роднай маці. І ачуняць, глянуць па-арлінаму смела, на думку песняра, мы зможам толькі тады, калі пад кожнай страхой, кожным дахам зойме пачэснае месца наша родная беларуская кніжка.
 На вялікі жаль, мы рэдка задумваемся пра свае карані. А, магчыма, каб задумваліся, былі б болей памятлівымі, болей абачнымі і адказнымі, з большай цеплынёй ставіліся да людзей, што пакінулі нам вялікую спадчыну — нашу мову.

      Ад прадзедаў спакон вякоў
      Мне засталася спадчына;
      Паміж сваіх і чужакоў
      Яна мне ласкай матчынай.
 
      Аб ей мне баюць казкі-сны
      Вясеннія праталіны,
      I лесу шэлест верасны,
      I ў полі дуб апалены...
          

  Янка Купала

Мова — гэта тое, без чаго не можа жыць ніводны чалавек.
Мы павінны абараняць нашу мову, не саромецца яе, паважаць яе самі, а таксама прывіць любоў і павагу да яе нашым дзецям.  “Трапяткая і сіняя, як васілёк, і гарачая, як прамень” — так назваў родную мову наш таленавіты пісьменнік і паэт, непераўзыдзены рамантык Уладзімір Караткевіч. І хочацца верыць, што наша родная мова заўседы застанецца любiмай, паважанай i ўвогуле, самай лепшай.

  Сайт <cite>https://mdou231.edu.yar.ru › konsultatsii_vospitatelya › konsultatsii_dlya_...</cite>